بناي اوليه مسجد را به زمان امام حسن عسگري (ع) منسوب مي دارند كه با اجازه ايشان توسط (احمدبن اسحاق اشعري) وكيل آن حضرت در اواسط سده سوم در قم بنا شد . اين مسجد تا كنون چندين بار مرمت و تعمير شده است بنابراين قديمي نيست اما اصل آن به قرن ها پيش بازمي گردد كه در هر دوره اي به دست بازسازي سپرده شده است .
به هر حال ساختمان اين مسجد ديدني است و در هر گوشه آن هنرهاي معماري و تزييني مشاهده مي شود . مسجد از چهار شبستان . يك ايوان و يك سرداب زيبا تشكيل شده است . ايوان مهد عليا صفوي : اين ايوان از آثار (مهد عليا) همسر يا مادر سليمان صفوي است كه در سال 1129 ه. ق بنا شده است . اين ايوان به دهانه 11 طول 12 و ارتفاع 14متر داراي جدار و جرزهاي آجري و محرابي زيبا و آراسته به گچبري و كتيبه اي كمربندي و پوشش رسمي بندي در سه قسمت با نه غرفه يا صفه هاي فوقاني است كه با چند درگاه از طرفين به دو شبستان شرقي و غربي مرتبط مي شود . جرزهاي طرفين ايوان به قطر 4 متر و روي هم جرزي سه صفه . محرابي ساخته شده كه صفه اولي و دومي داراي پوشش مقرنس گچي هستند . از صفه دوم دري به غرفه هاي ايوان باز مي شود كه امروزه جلوي آن را مسدود نموده اند . غرفه هاي چهارگانه طرفين ايوان با صفه هاي زيباي جلوي آنها در قطر پايه ساخته شده اند و پوشش آنها مانند پوشش سه صفه جنوبي مقرنس گچي است و بغله و اسپرشان با نقشه ملات سازي طلايي آراسته شده است . در سينه اسپر صفه هاي مقابل قسمت كاشي كاري ورودي آن به خط بنايي از كاشي هاي دوالي و در صفه وسطي چهار نام محمد به طور معكوس مشاهده مي شود . در صفه طرفين چهار نام علي به صورت معكوس خوانده مي شود . غرفه هاي دو طرف ايوان به صفه هاي مقابل راه دارد . در كمربند ايوان زير صفه ها كتيبه اي گچبري به خط برجسته ثلث وجود دارد . يكي ديگر از آثار ارزنده هنري اين ايوان محراب زيبايي به شكل چند ضلعي هفت تركي مزين به گچبري هاي اصيل و مستند است كه تاريخ ساخت را نيز همچنان حفظ كرده است . دهانه محراب دو متر و ارتفاع آن سه متر است و داراي ازاره اي به ارتفاع يك متر و بيست سانتي متر مزين به كاشي هاي منقش هفت رنگ قديمي است كه بالاي آن گچبري با نقشه ملات سازي به صورت آجري ديده مي شود كه در كمرگاه آن مقرنس ريزي وجود دارد . كمربندي به عرض 30 سانتي متر و روي آن در سينه هر يك از اضلاع هفت گانه ترنجي اعم از فلكه اي و بيضي مشاهده مي شود كه داراي كتيبه اي به خط برجسته ثلثي ريحاني گچبري شده همراه با كنده كاري است . شبستان ها : دو طرف ايوان دو گوشوار يا شبستان وجود دارد كه از هر يك دو درگاه به ايوان و سه درگاه به صحن گشوده مي شود و در برابر آنها درهاي سراسري يا شبكه آجري نصب شده است . گوشوار غربي به مساحت 12 * 11 متر مشتمل بر نه چشمه پوش بر فراز چهار ستون آجري با محرابي آراسته به كاشي هاي گرهي دوال كشي است . اين دو شبستان با ايوان بزرگ در ضلع جنوبي مسجد واقع شده اند . شبستان بزرگ اين مسجد با چهل ستون شرقي كه شش چشمه آن در مسير خيابان قرار گرفته است اكنون داراي بيست و هشت چشمه است كه بر فراز 16 ستون آجري مضلع بيست و چهار نيم ستون حمل شده اند . اين چشمه ها با 12 متر عرض و 32 متر طول در نه رديف . داراي نه درگاه به جانب صحن مسجد هستند و در برابر آنها درهاي چهار لنگه شيشه پوش نصب شده است . اين شبستان داراي محرابي آراسته به كاشي كاري گرهي است كه به شبستان آيت الله فيض شهرت دارد زيرا اين محراب مصلي ايشان بود و در سال 1360 ه. ق از سوي ايشان تعمير و تزيين شد . باني اين شبستان مرحوم (حاج علي نقي كاشاني ) است . مقابرالشيوخ : سردر ورودي مسجد از جلوي خان داراي ايواني است به دهانه پنج . عرض سه و ارتفاع شش متر كه با ازاره سنگي و جرزهاي آجري و پوشش رسمي بندي آراسته به كاشي هاي دوالي و كاشي كازي ها معقلي تزيين شده است . در كمرگاه آن كتيبه اي از كاشي هاي خشتي با زمينه لاجوردي وجود دارد . در انتهاي در ورودي مسجد كرياس مجللي است به صورت هشت ضلعي مختلف الاضلاع كه در طرف جنوبي و شمالي آن شاه نشيني ساخته شده است و از شاه نشين جنوبي چند در به مقبره باني (مرحوم حاج علي نقي ) باز مي شود و از اين مقبره مانند مقابرالشيوخ به محوطه قبرستان باز مي شده است كه چون در اراضي قبرستان مستقلاتي بنا شد هر چند مرحوم آيت الله فيض يك قطعه زمين به نام برف انداز مسجد به عرض 3 متر پشت ديوار مسجد تهيه نمود با اين حال درهايي متعلق به برف انداز هم مسدود گرديد و در گوشه ديگر كرياسي در مجاورت مقبره باني بقعه ديگري است كه در سابق چهار طاقي مستقل و باستاني در كنار مقبره بابلان بود مدفن 12 تن از سادات شريف و محدثين قم است و چون سطح ان را بالا آورده اند . الواح قبور زير آوار دفن گرديده است . سرداب و شبستان غربي مسجد : طرف غربي صحن مسجد به جاي سرداب محدود سابق . زيرزميني وسيع از طرف مرحوم (آيت الله حاج ميرزا ابوالفضل زاهدي ) يكي از ائمه جماعات مسجد در سال 1285 هجري ساخته شد . اين سرداب داراي آبدارخانه و انبار و جايگاه اعتكاف است . اين سرداب متشكل از قسمت اول همان زيرزمين سابق بود كه تجديد و تزيين گشت و قسمت دوم كه زير شبستان بود بعدا به آن اضافه شد . ازاره اين زيرزمين از بهترين سنگهاي مرمر شفاف و صيقلي بوده است و بالاي آن جرزها و جدار از آجر تراش و پوشش آن تيرآهني با نقشه خفته رستي و آراسته به كاشي كاري معقلي است كه بر فراز سي و دو ستون لوله آهني قرار گرفته است . در اين زيرزمين دو محراب زيبا هر كدام در يك قسمت آن ساخته شده است كه جرزها و جبهه و بدنه آن با كاشي كاري معرق خوش نقش و لعابي تزيين يافته است . اين كاشي كاري سه طرف محراب را فراگرفته و لبه محراب به طره پيچ فيروزه فام ظريفي آراسته است و در سينه آن ترنجي از كاشي و درون آن كلمه (الله جل جلاله) با خط ثلث طلايي رنگي از كاشي هاي خشتي به طول 9 متر كه سراسر ضلع جنوبي قسمت موخر سرداب را زينت بخشيده است و روي آن به خط ثلث سفيد سوره مباركه (والشمس ) نوشته شده است . در ضلع جنوبي سرداب نيز آبدارخانه و مخزن جامعي است كه راهرو و مسجد كه طرف بلوار قرار دارد از بالاي آن مي گذرد . در ضلع شرقي سرداب محوطه اي به عرض سه و ارتفاع دو و نيم متر است كه زير صحن مسجد قرار دارد و به وسيله در و پنجره اي از محوطه سرداب متمايز مي شود همچنين جايگاهي براي اعتكاف است و احيانا راهروي از جلو راه پله تا آبدارخانه است كه جهت رفت و آمد خدمتگذاران مجلس هنگام تشكيل صفوف جماعت و يا لحظات اجتماع مردم در سرداب استفاده مي شود . شبستان نوبنياد غربي : روي قسمت مقدم سرداب مهتابي است و بر بالاي قسمت موخر آن شبستاني است كه كف آن از سطح مهتابي حدود يك متر ارتفاع دارد اين بناي مجلل زير نظر آيت الله زاهدي ساخته شده كه داراي هشت درگاه نيم تنه به طرف بلوار . سه درگاه به خيا
آدرس :در فاصله كمي از حرم حضرت معصومه (س) در ابتداي خيابان آستانه
نوع بنا : زیارتی
قدمت : اواسط سده سوم ه. ق
تور داخلی
تور افغنستان
