پرتال بزرگ گردشگری ایران و جهان

تخت سلیمان و مجموعه آثار باستانی و تاریخی آن یکی از مهم ترین و مشهورترین مراگز تاریخ و تمدن ایران و جهان محسوب می شود و این اهمیت تا حدی است گه این اثر در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است. تخت سلیمان در محال افشار و تقریبا 45 کیلومتری شمال شرق بخش تکاب شهرستان میاندواب قرار دارد. این محل که مورخان آن را کنژک عهد ساسانی یا شیر و گنجک دوره اسلامی دانسته اند و رومیان آنرا «گزکا » و اشکانیان آنرا « فرا آسپا » نامیده اند، با استناد به آثار به دست آمده از گاوش های باستان شناسی و مطابقت آنها با متون تاریخی محل یکی از سه آتشگده مهم و معتبر عهد ساسانی یعنی آتشکده آذرگشسب بوده که خسرو پرویز دوم نیز کاخی در جوار آن بنیاد نهاده بود و ایامی از سال را در آن اقامت می کرد. معبد کاخ ساسانی در حمله هراکلیوس امپراطور بیزانس روم شرقی به سال 624 م منهدم شد. اگرچه آثار بازسازی و مرمت از دوره خلفای عباسی در این منطقه دیده شده و نمونه سفالهای پیش از قرن هفتم ه ق نیز ضمن کاوش های این مجموعه بدست آمده است، اما دوره رونق و عمران مجدد آن مربوط به زمان حکمرانی دومین ایلخان مغول و برادرزاده هلاکو خان یعنی آباقاخان (680-663 ه ق ) است که آنرا برای قصر تابستانی خود مناسب تشخیص داده بود. تاریخچه کاوش های باستان شناسی تخت سلیمان : عملیات کاوش و حفاری در این مجموعه که از گذشته تا به امروز در این منطقه ادامه داشته است، طرح کلی کاخ و آتشکده ساسانی و بناهای ایلخانی آن را مشخص و معین ساخته است. مجموعه تخت سلیمان بر روی صفه و تخت سنگ طبیعی به ارتفاع بیست متر از سطح دشت که عموما از لایه های رسوبی دریاچه تشکیل شده است قرار دارد. آثار این مجموعه تماما داخل حصار و دیوار بیضی شکل آن که دور تا دور صفه گسترده شده ، بنا شده است. حصار بیرونی از سنگ های لاشه در ابعاد مختلف و به ضخامت پنج متر و ارتفاع چهارده متر تشکیل شده و محیط بیرونی آن هزار و دویست متر است. لایه بیرونی حصار با سنگ های مکعبی تراشدار نماسازی شده است و دور تا دور آن سی و هشت برج دفاعی مخروطی شکل وجود دارد که هم از نظر شرایط ایستایی حصار و هم به دلیل مسایل تدافعی و نظامی حایز اهمیت است. بنی دیوار و حصار بیرونی متعلق به دوره ساسانی است و در دوره ایلخانی فقط ضمن مرمت قسمت های فرو ریخته آن دروازه جدیدی نیز در بخش جنوب شرقی- مجاور دروازه جنوبی ساسانی به آن الحاق شده است. دو دروازه ساسانی یکی در شمال تخت و دیگری رو به روی آن در جنوب و کاملا در محور دریاچه و آتشکده ساخته شده اند. دروازه جنوبی جنبه خاصی داشته ولی دروازه شمالی که بلند تر و عریص تر است معبر عام آتشکده بوده است. داخل حصار بیضی شکل دو مربع مختلف المرکز و هم محور به چشم می خورد. دریاچه در مرکز مربع جنوبی (مربع بزرگتر ) و آتشکده در مرکز مربع شمالی (مربع کوچکتر ) قرار گرفته است. دور تا دور این مربع را حصار مستطیل شکلی به طول تقریبی دویست و پنجاه متر و عرض تقریبی صدو پنجاه متر فرا گرفته و شصت برج نیمه مدور ان را احاطه گرده است. این دریاچه عمیق به شکل بیضی ناقص ایت و هماهنگی و تقارن جالبی را با بیضی حصار تخت القا می کند. این دریاچه که حداکثر عمق آن صد و ده متر است به صورت چشمه جوشانی از طبقات تحت الارض فوران می کند و طبق محاسبه ای که انجام گرفته، در هر ثانیه صد لیتر آب از دل زمین می جوشد. آب دریاچه به وسیله دو جوی سنگی و رسوبی به بیرون از تخت جریان می یابد و اراضی زراعتی را مشروب می سازد. دریاچه به صورت کاسه ای گود از سطح اطراف حدود یک متر پایین تر است. در مواقع پر آبی و طغیان دریاچه ، آب آهکی فسفر دار آن رسوباتی از خود بر جای می نهد و این رسوبات طی سالیان متمادی لایه های رسوبی ضخیمی از خود بر جای گذاشته است. در جبهه شمال غربی دریاچه و در زاویه مربع بزرگتر، ایوان رفیع ساسانی معروف به ایوان خسرو از این ایوان جز یک جرز و ازاره های دیوار آن چیزی باقی نمانده است. قطر دهانه ایوان 5/18 متر و عمق آن بیست متر است. ایون ساسانی بعد از ویرانی توسط ایلخانان بازسازی شد؛ اما مصالحی که در بازسازی آن بکار رفته، قلوه سنگ و ملاط گچ است و همین اختلاف مصالح محدوده اثر ساسانی و ایلخانی را مشخص می سازد. ایوان به دو اتاق یا حوضخانه هشت گوش راه می یابد که مربوط به دوره ایلخانان است. در جبهه جنوبی ایوان خوابگاه منتسب به خسرو پرویز قرار دارد. این خوابگاه در سطحی پایین تر از سطح آثار دیگر قرار گرفته و با یک راه مخفی به کنار دریاچه باز می شده است. در مرکز مربع شمالی آتشکده معروف واقع شده است که از سویی رو به دروزه شمالی دارد و از جنوب هم راه به دریاچه می برد. یقینا در زمان آبادانی و رونق آتشکده سطح آب دریاچه هم سطح کف درگاه ورودی جنوبی آن بوده است. از آن زمان تاکنون بالغ بر یک متر سطح آب و رسوبات اطراف آن بالا آمده است. در حد فاصل آتشکده و دروازه شمالی، چندین راهرو و حیاط به چشم می خورد که کار کاوش و خاک برداری آن ها هنوز پایان نیافته است. آتشکده آذرگشسب که به طور کامل حفاری شده، مجموعه ای است مشتمل بر یک تالار مرکزی مربع شکل با چهار جرز قطور آجری (با نقشه چهار طاقی) که یک گنبد بزرگ آجری آن را می پوشانده و در حال حاضر فرو ریخته و تنها اشاراتی از آن باقی مانده است. آن گاه سی اتاق، راهرو ، ایوان، حیاط و تالارهای ستوندار دیگر آن را همچون نگینی در میان گرفته اند. مجاور این مجوعه در بخش غربی ، مجموعه دیگری است که از یک آتشکده صلیبی شکل با ابعاد کوجکتر و دو تالار ستوندار با ستون های مدور و چهار گوش و تعدادی اتاق و فضاهای جانبی تشکیل شده است. ظاهرا این قسمت کاخ هایی بوده که در ایام توقف شاه ساسانی مورد استفاده او و خانواده اش قرار می گرفته است و در طول سال نیز موبدان نگهبان آتشکده در آن ساکن بوده اند. جز مجموعه بناهای یاد شده، بقایای ابنیه پراکنده و منفرد فراوانی در اطراف دریاچه وجود دارد که از سنگ لاشه و ملاط گچ ساخته شده اند. این بناها عموما مربوط به دوره ایلخانی است هر چند از نظر مصالح به کار گرفته شده و شیوه و اسلوب ساختمان سازی هرگز به پای ابنیه ساسانی که معماری فاخر و استادانه ای دارند ، نمی رسند. تنها مزیت آنها داشتن تزئینات مختلف گچبری و کاشیکاری در زمان آبادانی خود بوده است. تنوع کاشی های اسلامی تخت سلیمان به قدری است که می توان آن ها را به رده ها و مکتب های مختلف تقسیم بندی کرد. مهم ترین آنها کاشی های زرین فام کتیبه دار و کاشی برجسته های زمینه لاجوردی و فیروزه ای زر اندود با نقوش حیوانات اساطیری همچون سیمرغ و اژدها است که تزیین دیوار کاخ ها به کار رفته است.